VAIPHEI TE TO BUL By: KL Muana Khaute

General Articles General Updates Gospel Sermon

VAIPHEI TE BUL:

-KL Muana Khaute

Khanglui te tuanthu gual ah ala gen uh, dâwila, pula leh khangthu ala gensawn uh tuni tiang ah ila pawm leh zui uh chu Vaiphei-te leh Gangte, Monsang, Moyon, Lamkang, Purum Kom, Koireng, Chiru, Chothe, Aimol, Anal-te hi Kum 1500 AD vel apat China apat ah hung kipan ahiu atiu ah. Chun, kum 1700 AD vel apat Simte, Paite, Zou leh Hmar- te hi China, Chin hills ah muntin a hung pemzak dan ah hiat ahiu. Zia gual bawk achu Meitei- te hi le Thailand gam vel apat hung pemzak in Manipur phaizang, Cachar leh mun chuam apat mun khaw in, a hawn ah hung pem ahiziak un Phaipi tual leh Moirang tual ah khua siam in Leng hun kisiam ahiu ti ahi. Ei thingtangmite hi mun khat ah chengkhawmlo ah sa leh gal kivenbitna ding in tânglek ah in tawmcha cha cheng in bu leh bal pianna ding sem in tamlo cha cha’n ahun chengbum kawm un hausa vaihawmna ahun kiguat sek uh ahi. A chennau gam nek leh chak tui nak hawilona mun ah cheng ahiziak un nek hawl bailamna ngaitua in aki pem vel vel ua, khawpi lian tak a nei thei puau. Tang leh mualtin in hausa’n aki vaihawm un, tuni tiang in khantona lam in aki chualchum ma ma hi.

Vaiphei nam hi China apat hun pemzak in Vietnam, Thailand, Burma leh Chittagong hill vel in ahun tham bang ua, tuhi gamtin in a cheng den tau hi. Khenkhat a nunung pawl chu 1810 vel in Mizoram, Manipur, Tripura, Assam, Meghalaya vel kiltin in tawmcha cha’n a cheng un, nampi a ding in etkai ahiloleh administer ahaksa ma ma hi. Manipur I tamdeuna pen ziang un le I chennau geographical continuity a um thei puan, buani haksatni kideltuana ahaksa, khawtang kilawmkhawmna dawigual ah a hatzawlo ziak in nam genthei tak in I um uh ahi.

Zia gual ah chenna dettak ah cheng ngailo nek leh chak hawlna, sâ leh gâl- te ziak in pem vel vel nam (migratory bird) gual I hiu a, ahi’n thu kipak um tak khat chu I umna, I chenna mun phawt un Thazinglap festive thupi tak I mangsek un, zia hi khanglui-te apat leh tulai khangte tiang in atun kal I ngakla sek ui. Zia nunnawp hi atangpi’n September, October ahiloleh November ah ki mangdeu sek ahi. Zia hun hi Vaiphei-te a ding in Awllen hun ahi. Chuleh, lapi in ‘NAANPAL LAPI’ aki mangsek hi.

ZO-SUAN (Chin, Kuki, Mizo, Lai/ Pawi, Zomi Phupi) hi khawsak apat a hung pawt a Chinese zi’n a hung nei ah, Chinese phung khat chu a zadau ah tha ahun guat phat un nisau nagam lam azi tawh zam in ‘KHUL’ ahun zuan tau ah, suan leh pak a hun nei tau ah, a min ding in PHAPI a hunsa tau. Zia hunlai achu Thiampu-te haw’n dawila a sak tak uh leh “khai e phupi Gau in thapi Gau in ti’n a sam sek ui”. Phupi chun cha pasal khat anei a, a min chu Nuaining ahi. Nuaining in cha anei kit ah, zia chu Nuaining ahi. Ama hi mihat leh dawithiam tak ahin, cha pathum (3) a nei hi: 1) Nuaimang 2)Zahawng 3) Dawikungpu te ahiu.

Zia Nuaimang hin chapa khat anei a, zia chu ‘VAIPHEI’ ahi. Ama chun cha ahun neikit a zia chu Zahawng Hawnglian ahun sak ahi. Tichun, Hawnglian chun cha pathum anei a: 1. Lianlut ( lum) 2. Phullum 3. Lunglum anei kit hi.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *