ZOGAM KHAWVEL By: KL.Muan a

General Articles

*ZOGAM KHAWVEL*

Pathian in a mihiam siam te hina kibang in a siam ah zia gual a chun Zomi Zo- suan te le ei siam ahi. Khawvel muntin in sa leh gal, nek leh chak, leh mun nuam zaw hawlna ziak ah a pemzak kal un thakhat thut in khawvel mipil leh hat te chun zalen leh muang tak ah khawsa Zo-suan te chu gambung chuamchuam in India, Bangladesh leh Myanmar a hun khen thut ta mai uh ahi. Tichun International Boundary siamkhum ah I um ziak un kilawm khawm thei talo in khendan in I um tau ahi. Zia gual khenzakna chu zawmkhawm kit ding ti ngaituana lunggel hung um in 1993 kum in Phapian (Burma) ah Zomi Re-unification Organization (ZRO) a hun phudawk tau ahi.

Khatvei thu ah kigawp kit di chu thil haksa tak ahiziak in thu leh la, chawn leh khan leh thisan ah unaute chu kigawm kitna ding in kalbi a hun siam kit pan tau hi. Zia malakna chu a chiazing lai in unau kihethiam lo in 1997- 1998 kum in buaina a hung piang ah, nung leh ma sawn theilo in I um ui. Zia hun sung ah unau kihiatthiam lo na ziak ah Nomenclature min ah kuama ki impose lo ding leh kiza tua tak ah chengkhawm thei ding ah lemna suai Zomi leh Kuki min ala kikai ahi. Ahinla, zia buaina ziak a chun Zomi te a ding in khatlawna hawitak khantona zat chuamchuam political conciousness, renaissance a hung piang hi. Zia dungzui a chun hiam leh thal chawi ah India Army te tawh hung kihotua in 2005 kum in SoO suai amasapen ding in a hun kaipan tau ahi.

Zia gual political awakening a hung um phat in dan dungzui ah mani kivaihawmna lunggul in panlak pan in a um hi. Zia a ding ahin 2008 kum in Centre Government, Manipur Government te tawh Tripartite Talk lampi a hun neipan tau hi. Zia hunlai achun Chin- Kuki- Zomi underground tam mama te chu kigawm ding in a hung phut tak ziak un UPF leh KNO ah hung kigawm in political development masawn thei zel in akilang hi. Tichun Centre Government table ah Zo- suan te political goal, charter of demand: Zomi- Kuki Territorial Council chu Bodoland Territorial Council dungzui ah neina ding demand kibawl in memorandum aki thelut ahi.

Maban kalsuanna hawizel in Territorial Council min ding thu ah kilung gualna a um theina ding in UPF leh KNO te Rengkai Community Hall ah chutkhawm himaleh thutawp a um theilo ziak in Grace Bible College ah gam piang nailo min ding ngaitua khawmkit ahi. Ahinla, gam piang nailo minvua na ding nomenclature thu ah genlawk leh buai sang in ti ah charter of demand chu piaklut kit in ala um hi. Avelin, UPF leh KNO in common demand nei ding phasakna ala um dungzui ah collective meeting Kangpokpi mun ah nei kit himahleh nomenclature khat ah kigawpkhawm ah government apat naupiang min sak di kiti chu ahung ki lunggual thei ta puau ah mani lungtup chiat in political talk pat in a hung um pan ta ahi.

Chun, Government tawh SoO hi 6 months sin ah representative sawl in extension bawl ahi sek hi. SoO nei ahi apat buaina tamtak te lak ah pakhat chu ahileh Manipur Government in 3 Bills ala passed ziak in political discussion um thei taktak lo in ei sung buaina’n ei taubuak a, volunteer tamtak in a hinna’u chanlawu maleh gasua kituptak umlo in ala tawp kit ta ahi. I chenna gamsung Manipur state ahin a kuamasap in I hiatsa’u himaleh a thak ah pilvang tak in thingtangmite suachakna ding ah theitawp ah panlak hun mama chuh ahitai.

Zia bep chu hilo in UPF leh KNO sung ah gam min di (Kuki- Zomi) thu ah kilemna um taktak theilo maleh, kum 2017/ 2018 in political talk dawi um leh ngakla um tak nei in a um hi. Zia hun a chun I demand te’u point by point in discussion nei ahiziak in, kipak leh kinepna liantak pum ah mipi lam ah I neilai tak un 10th November 2018 in ZRO/ZRA Vice- President H. Calvin in coup attempt ahun bawl thut na chung ah kibuaina namen lo in akipal toto ahi.

Zia coup attempt leh faction bawl te hin UPF sung mama ah group dang te tawh kithua in ZRO/ZRA chu thaiman ding a hun guau hi. UPF sung ah a pankhawmpi te’u tawh zolo deu ah aki lak phat un, KNO pang bel kit in ZRO/ZRA phuksiat a guakit zel uh ahi. Gam leh nam tungding thak kitna ding ah haksatna tamtak paltheng ah Government tawh political talk neina chung ah Pathian mapuina ziak in tuni tiang in lawtinna a nei diak puau hi. Ziakachun, lemna leh muanna chu Siamtu vaihawm dandan ah kawi ahi.

Tu dinmun ah Zo- suan te lak ah Government tawh SoO nei KNO leh UPF sung ah buaina hi a bei theilo group khat ahem ahiloleh mimal lawkna ding bep ah political demand nei zing ding I hi thotho ding uh ahi chun ZRA, ZDV leh ZRF in a chuam ah SoO lak mai ding ahem ti hun a tam ta mama hi. Regional/ local buaina chu mani insung thu ah chia henlang, unau thisan ah laiguizawp te’n India Government nuai ah I suan I pak te’u suachakna ding ah kisuk hattua dan zilding tampi mawpuakna a um hi.

Zia a chung ah buaina neu khenkhat apat I sut chun ZRO/ZRA, ZDV leh ZRF te hin a chuam ah SoO bawl ah I gam huapsung chiat ah Territorial Council del mai ding hi lawtinna naipen ahung himai diam ti hi khenkhatte ngaidan sautak ahi mama tai. Theitawp sua ah panlak khawm leh kalsuan khawm kichiapi zing hina chung in kalkikim ah dinkhawm ahi theilo chun maban chiazel na ah kisa- ik um mama ziang dinmun ahi. Ziabanachun, Manipur ah lingual nomanclature ah I lung uh a min thei nailo chun Eastern Zogam lam hi nasatak ah suk hat sem ding hi masawnna khat a hung hizaw mai ta diam ti ngaidan pawimaw tak le a um hi.

Ziakachun, lungtuak lo ah laikuang sawkkhawm sang in Bupal lei (Sixth- Scheduled provision Territorial Council) self-administration muthei na ding ahi phawt chun strategy san mai hi suachatna lampi umsun ahimai ta diam ti hi mipite lunggel tamzaw ahitak ziak in kalbi thak lak pawimaw mama ahitai.

*@KL MUANA VAIPHEI*

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *