Thina khel ah hinkhua By: KL Muana Vaiphei

General Articles

*MEN’S LIFE AFTER DEATH (Khawvel hinkhua khela kinepna)*

Nausen tuisik apat hung kisiam chu hung piting intin mihiam ah ahung pianthak apat a khawvel hinkhua nek leh chak haksatak ah hawl ngai ahidan leh haksatna a tuak di mulawk sa gual in nui leh kap pum in a hung piang hi. Ahinla, I gennawp pen chu ahileh I khualzin lampi di leh thinung khawvel- (life after death) lam ah, Ipi leh Ipu te’u hindan leh pawmdan chawmcha vak taklang ding kanuam hi.

Naupang chu a nu gilpi apat khawvak amu til apat a kapsa’n a hung piang hi. Pupa te chun mudan pani nei in ala um un zia gual ahin ala gensek ui “kachate hung khanglian intin uh ka tha eisang intin uh ka damlai umsun te hi tu leh cha te tawh lim leh kipak tak in mang ding ka hiu hi. Zia chuh ati zing lai un zia khawvel hatsatna thuak leh buaina kawmkal ah hinkhua ahun mat di’u hi lungkham a um thu te a gen kit zel ui”. Chutichu ahileh khanglui te hinle khawvel chiadan kitup leh kitup lo chiakhawm um ahithu hi ala mulawk gelgel dan in a um hi.

Khanglui te khawvel mudan chini chu I vak gen ta, khawvel leh a sung ah um zosia siamtu kianga khatvei chu chia ngeingei di I hi ziak un, I sep leh I zui di’u lampi chu ala guanggal sam ui. Zia mun chu lim leh kipak tak ah I tun thei na ding in damlai khawvel ah zui ding ei siam piak ui.

Pathian ala pawm dan uh leh biakdan uh hi lau um Pathian a bang ah, chalak leh thepthak thaw ah malzawlna changuat na hileh a kilawm hi. Zia khawvel ah I lensung ah hinkhua thiangtho, kilawm, kituak ah pankhawm, khua leh tui nei, sum leh pai leh chungnun na him Pathian tawh kithua ah nei di ti chu a lunglut uh ahi. Ahinla, mihiam thinung ah a maitua di’u leh a paltheng na di’u lampi ah thil pawimaw te hi thil awpkai um leh haksatna a um ban in thagau chawldam na mun ding a ngaituana’u hi a thamuan umtawk puai ka ti nuam hi.

Mi kua ahem naupang ahem piting zi leh cha nei nailo chuleh sa leh gallu la nailo a thi phat uh leh ui ahem vawk ahem tha ah, zia thagau chu tawh vangam lam zuan ah a chia uh ngai sek dan in agen ui. Zia vangam lampi achun Kulsamnu ahiloleh Tawminu ala um sek intin mithi te thagau chu ala sawisek hi atiu hi.

Zia thinung khualzin lampi a chun galhat, miching deu te chu zia thitha Kulsamnu chun ala su buai ngam ngai lo in, a chia na ding mun chu a tung thei hi atiu. Zia I pi leh pute’u ginna hi Hindu te thugin tawh la kibang lo, Pathian tamtak lah hokit zel I hinau ahin hiatthiam a haksa, a chang leh pugo pago (Pusa pasa) hote I hi chang uh le um zel I hinau ahin I socio-religious chiapi dan uh leh pawm dan uh hi siamtu diktak hechian lo mani damtheina leh khantona ding Pathian hi ding ah I ginchak uh hi Pathian malzawlna dan ah zui mai te I hiu tithei phial I hiu hi.

Kua ahem lo (field) pha a bawl theina ding in kithawina a ngai sek ah chuleh Sapha Salian amat nawp phat uh leh sa-ai ahiloleh a chingtupa biak sek ngai hi’n a lang hi. Zia hin hepina ziak ah malzawlna hizaw lo in nekguk chakguk (corruption) gual ah kithawina ahiloleh thillatna a um lo chun malsawmna ki chang lo a bang hi (Vaiphei ancestral worship leh sacrifice). Zia ahin, Pathian tamtak nei te I hinau a hung lang hi.

Ipi pu te chiadan ahin Pathian a tam ah, kithawina leh sacrificial offering le a tam mama nachuh Pathian pakhat a um ngei hi tichu kipawm ngei in ka hia himahleh zia gual kithawina te nusia mai lo te I bang ui. Tuipi gal apat Welsh missionary te 1894 vel a pat Pathian dik tak chu lunglen thim chu I hung hi pan tau ah 1910 vel apat in Christa chanchinpha khawvak nuai in I hung khanglo tau hi. Ahinla, kum sangtam tak Pathian mumal neilo maleu hinle I chindan I biakdan uh leh I lungput te’u nusia theilo in Christian minpu I tam nak lai ziak un Christa in mun a lua zo nailo deu in a lang hi. Chun, I chenna gam uh leh I khualzinna gam uhi Bhuddist, Hindu, Muslim leh a dangdang in ei um kimvel bep lo chengpawl I hiziak un sakhua kiziltilna lam ahin buai mama I hiu.

Kei mimal tak ah khanglui te thinung khawvel- a mudan uhi kichiantawk in ka mu puai a ziak chu Suiting leh Ngambawm thu a khan bang ahem chu hiat thei ahi (Ngambawm chu thi nailo ahiziak in Suiting (Khupting) an leh sa nek gual kha a ne nuam puai).

Malai ah I pi leh pute’u in thagau khawvel a mudan uh leh a pawmdan uhi tamtak a um hi himahleh zia thuchun ahin gensen hi puan tin chuleh hiatkim le a hak hi. Ka gennawp pen chu zatdang (namdang) sakhua dang sang in damlai khawvel khualzin dan leh lei taksa thinung khawvel- hi I Christian chiadan uh leh thagau gam uh kinepna hi kizawitawn mama in kamu ahi.

Zia bep chu hilo, thizaw ah thanmual lam a zawt phat uh leh upa haw chu kitawm leh meithal kap in thanmual in a vui dawk ui. Tichun, vuiliam ahi nung in a nek di an (food items) bang a kawi sek un, a luang zankal ah bang ahem khat in a puak mang or nek lo na ding in tangval te a duty sek ui. Chun, mithi vui nung ah nek ding a kawi bep uh hilo in a damlai ah a thilbawl phat leh a hat na te min lo ah a kiko ua, ankuang a siam sek ui.

Vaiphei nam te hi chawn leh khan kichiantak nei mi nam I hiziak un khanglui te chindan leh pawmdan nei I hiziak un Christian I hinung tiang un I chiapi zawm zel ui. Ziaziak tak hih ahi keima mimal tak ah kakipakna pen leh midang lak ah ka aitangpal sekna leh kanam ka ngainat na hi. Lalpa’n gingtu hina diktak neithei ding in, la siam kanam Vaiphei hi, chawn leh khan zuite haw hih su pawlchetu hizawlo in, nam zosia lak ah a siamtu zuitu ginum ding in chawisang in, Amen.

*@KL MUANA VAIPHEI*

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *