PROTECTED THROUGH PASSING ON/ VENBIT NA DING A PIAKSAWN:

General Articles

PROTECTED THROUGH PASSING ON/ VENBIT NA DING A PIAKSAWN:

Tarik 21 Vulte (February) 2021, ah International Mother Language Day (Nu pau ni) khawvel mun chuam chuam ah mat (observed) in ala um hi. Zia hin atup pi khat chu ahi leh Pau leh Ham (Language/dialect) mangthai thei di te venbit ahi pen hi.
Ahin, Pau leh Ham (language/dialect) iti phat leh buai na di atam mah mah hi, khat le khat gawm khawm thei tu chun khat leh khat ki khen jak sak thei le ahi. Jai chu I mat dan in ajil ahi mai hi gen tam lo in le ihe chiat ui. Ki jah sak tuah chu alampi dik pen ahi. Ahin la la Pau leh Ham (language/dilect) kha mangthai thei din la ngaih tua kha ngei em?
Etsak na din, keih mah mimal ah Neihsial Pau (language/dialect) thawh ka hin, Vaiphei Tribe a bekh ka hi (Vaiphei community a khosa). Ahi le Vaiphei Tribe Context ah en talei Vaiphei Pau ki ti chu khawi hi adik pen ta diam;- Mizo-Vaiphei pau, Ngungal (Manipur eastern lam) te pau, Baite- Vaiphei Pau, Neihsial- Vaiphei pau ahilo le Mata Vaiphei Pau leh adang dang. Literature leh lekha mal kikawp in um mahlei Geographical Factor jiak in Pau awphawi (Pronunciation) chuam chiat ahi jiak in jia hi adik pen ahi ti ding vang Literature society in le haksa sa din ka ging chai. Ei chouh ki hilo Sap pau (English) hi le chi tam pi um mah le grammar khat ala ki kawp ala hi veve in ka hei. Mihing nam chuam chuam (diverse lingual society) cheng khawm ihi na a pau le ham thak le hung pawt jel d mah le ahi him ahi.
Zia kawm kal a chun Nang mah pau ngei (mother tongue) kha amangthai thei diam. Ahilo le la cha ten la pau kha sang danglam in pau thak ahung pawdawk ziang diam uh? La thisan lai gui zawp ngei ngei la tu la cha la houpi di phat le pau chuam la mat angai kha eam? Namdang/ mun chuam a um a cha tu le cha ten manih pau chu henalai hilele thaw thei ta lou bang jat I um diam? Ti chu ala hi ta le khang kit (next generation) a la pau (Language) chu a suakcha (survive) jo nalai diam?
Ahilo aihih le paule ham achu ki het tuah na di ahin bang pau thawh lei akhawk pawi iki het tuah thei phawt le la ti diam? Umm, jia chu le adik ngei hi. Pau chu jil ding mi pau le tampi het ding thawh thei ding chu apha pen ahi. Ahin pau cheng cheng hi ki bat sak jou diak khel pawi tih. Bible ah Noah khang ah Pathian in mihing te pau chuam chiat a pau ta ding ei la tih ahih na a.
UNESCO Atlas of World’s report dungzui in pau mangthai thei dinmun (endangered language) 2500 khovel a aum in ahi. India context a et in 197 Pau leh Ham (Language) chu mangthai thei dinmun (endangered) ahi. Zia lak a chun Language (Pau) 50%(akimkhat) hih a tho/mang mi 10000 sang a tawm jaw ahin India Census ale aki record lo bawk hi. Chun zia Endanger language tih lak ahin Manipur state ngei hile lau thawn um state lak a amasa lam tak in ala pang ahi.

Khaile anuai ahem a chung ahem a criteria hin nang pau mat pen kha khawi tak in apang kha em ala en ale;

Khaihleh, Nang in Ka Pau leh Ham vang amangthai ding ka phal puai la tih ahi chun lampi haksalo cha a venbit (preserve/protect) thei ahi zia chu PIAKSAWN (Passing On) chu ahi. Zia kipiak sawn na chu insung ah mah hile lam zang pen ding ahi. Insung ah manih pau dik tak mang in , pawlam a vang bang pau hile pautangpi (common language) mang jel lei. Diverse society a khawsa ihi jiak in pau ki ja sak tuah in ki ven bit sak tua chiat in paudang tam pi le het gua zing kawm in ei mah a ngei veng bit tu le hidi ihi. Chun, India dan bu Constitution in atup khat UNITY IN DIVERSITY dawm sang (promote) le hi ngal di ihi.
Pau leh Ham (Language/ Dialect) hi mihing a ding a Gou (intangible Asset) ahi. zia Gou chu la chate la piaksawn chu la mawpuak na hilo ahem? Manih insung ngei a Hepihna toh khenchuam neilo ah akiam theilo piak thei um sun le piak dawh tam chan a pung Gou khat le ala hi ngei hi.
Zia article ka hung jik manlouh thim bang mah le ala sim/tiam khat leh nih ten la Pau (dialect) uh chu la ven bit theih nau chu Piaksawn ahi tih I het leh ijui thei iki deih sak ahi.
Lungdam….

———-Thangminlun Neihsial

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *